Zoektocht naar het weggehakte familiewapen van dominee Nieuwold in de Damkerk van Hoogezand.

In de Damkerk van Hoogezand werd bij de restauratie in augustus 1980 onder een laag beton de grafzerk van dominee Nieuwold teruggevonden. 

De zerk verkeerde in een zeer goede staat, behalve het familiewapen, dat er mogelijk ten gevolge van de Bataafse Revolutie van 1795 zal zijn afgehakt. Het uitvoerend bewind van de Bataafse Republiek gelaste in een brief op 2 maart 1798 het volgende: ,, …. Dat binnen den kortst mogelijken tijd uit alle kerken en anderen publieke gebouwen tot dit voormalig gewest (Groningen) behorende, weggenomen worden de wapenborden, eergestoeltes en andere tekens van onderscheiding, alsmede dat verbooden werde het dragen van liverijen, het voeren van wapens op koetzen en alles hetgeen strijdig is tegen de geheiligde wetten der gelijkheid.,,

Momenteel bevindt de zerk zich onder de preekstoel in de zogenaamde dooptuin van de Damkerk. Dominee Johannes Henricus Nieuwold ontleend zijn familienaam aan de plaats Nieuwolda waar hij op 27 december 1700 werd geboren als zoon van de landbouwer Hendrik Abels en Reentje Jans. Op 1 juli 1720 ging hij theologie studeren aan de universiteit van Groningen. Na zijn studie werd hij op 26 juni 1729 beroepen als predikant te Gerkesklooster en trouwde een jaar later op 29-jarige leeftijd op 10 oktober 1730 in Zuidlaren met de 24-jarige Titia Janssonius uit Siddeburen, dochter van dominee Johannes Janssonius en Titia Meints. Na een periode van acht jaar in Gerkesklooster werd hij beroepen in Ten Boer, waar hij tot 12 april 1750 de gemeente bediende. Op 26 april 1750 werd hij dominee in Hoogezand waar hij op 28 juni 1757 op 56 jarige leeftijd overleed en vervolgens in de Damkerk onder een fraaie zerk werd begraven. Het bestaan van de zerk was wel bekend, en werd in 1910 beschreven in het boek “Grafschriften in Stad en Lande” door: J. A. Feith, C. H. van Rhijn, Jb. Vinhuizen en G.A. Wumkes. In “Groninger gedenkwaardigheden” van 1977 door A. Pathuis  staat de zerk onder nr. 1980 op blz. 381 als volgt beschreven: 

Johannes Henricus Nieuwold, natus A° 1700, 27 Decemb., in Deo requievit A° 1757, d. 28 Iun., postquam Ecclesiam Christi parisset 9 annos in Gerkesklooster, 12 in Ten Boer & 7 in Hoogezand.

Deez' leeraars stoflyk deel rust onder deze zerk / Zyn zaalge ziel by God na moeit' en stryt in 't perk / Hy was een boet bazuin, een Evangeli tolk / Van God, geleert na 't hert te spreken van zyn volk / Een zeldzaam Ligt, wel ongezien by die in schyn / Maar hooggeschat by hen, die waarlyk christ’nen zyn[1].

Behalve de vermelding dat de zerk niet meer aanwezig is wordt er niets over het weggehakte familiewapen vermeld. De zerk zal dus ergens tussen 1910 en 1977 onder een laag beton zijn verdwenen. 

Afbeelding rechts: de zerk van dominee Nieuwold.

Zoals op de afbeeldingen is te zien zijn alleen de symbolen weggehakt. De fantasie-kroon en de deellijn zijn ongemoeid gelaten. Aan de beschadigingen op het schild zijn de plaats en vorm van de afgehakte symbolen nog duidelijk zichtbaar. Zelfs zijn er nog enkele punten van de sterren te zien. Hierdoor is het wapen redelijk als volgt te beschrijven: Gedeeld: I, een omgekeerd hart; II, drie zes-puntige sterren, geplaatst 2 - 1. Het schild is gedekt door een fantasie-kroon met op de hoofdband drie bladeren en twee parels. 

Deze beschrijving komt overeen met het wapen op de zerk van zijn broer, dominee Abel Henricus Nieuwold 1698-1744 te Jukwerd[2]. Abel voert eveneens een gedeeld wapen met dezelfde symbolen, maar dan zonder deellijn en is het omgekeerd hart beladen met een omgekeerde Letter S. Het weglaten van de deellijn en het kleinere hart zal een gevolg zijn geweest van plaatsgebrek door versmalling in het midden van het wapenschild. 

Foto boven: De familiewapens van Abel Henricus Nieuwold en zijn vrouw op de zerk in Jukwerd[3]. 

Beschrijving: Aliantiewapen gedekt door een kroon met op de hoofdband drie bladeren en twee groepen van drie parels, geplaatst 1-2: Rechts (Nieuwold) : Gedeeld, doch de deellijn ontbreekt: I een omgekeerd hart, beladen met een omgekeerde letter S; II drie sterren, geplaatst 2-1. Links (Aagtje Jans): In een gekuipte tobbe op drie poten, te midden van veel blaadjes, drie korenbloemen, van ter zijde, aan bladerloze stengels. 


Hun dochter Abelina Henrica Nieuwold 1744-1783 heeft op haar grafzerk in Stedum hetzelfde wapen als haar vader, maar dan is het omgekeerde hart beladen met een in de vorm van een letter S klimmende slang[4]
Bij de beschrijving in Groninger gedenkwaardigheden staat de vermelding dat de zerk deels bedekt is. In augustus 2019 is een groot deel van de zerk weer zichtbaar geworden en gebleken dat het hart inderdaad beladen is met een slang [5]

Tekst: Ter gedagtenis van de Jongvroủw ABELIA HINDERIKA NIEUWOLD Dogter van de weleerwaarde Heer ABELUS HINDERIKUS NIEUWOLD Preedikant in leeven laast te JUKWERT overleeden den 2 September 1783 in den oủderdom van bijna 38 iaaren

Afbeelding links: Het zichtbare deel van de zerk van Abelia in de kerk van Stedum  ( foto: Geert van Dijken uit Stedum). 

Johannes en Titia kregen zeven kinderen waaronder Johannes Henricus Nieuwold met dezelfde naam als zijn vader. Deze Johannes was een veelzijdig mens en naast dominee ook schoolopziener en uitvinder. Hij werd geboren op 17 november 1737 in Gerkesklooster en overleed op 74 jarige leeftijd in zijn woonplaats Warga op 30 juni 1812. Als onderwijshervormer schreef hij o.a kinderboeken en hield zich naast het onderwijs ook bezig met uitvindingen en verbeteringen in de landbouw. In de Grote kerk van Leeuwarden is ter ere van hem een monument opgericht en in Warga is er een straat en een school naar hem genoemd[6]. 

In deze kerk van Wartena (3,6 km van Warga) waar hij in 1779 als opzichter toezag op de bouw van de kerk bevindt zich aan de rechterzijde na de binnenkomst in de kerkzaal een gebrandschilderd raam met het familiewapen van dominee Nieuwold. Het is in 1780 gemaakt door de Sneker glazenier Ype Staak (1707-1808)[7]. Het is eveneens een gedeeld wapen met dezelfde symbolen als de wapens van zijn vader, oom en nicht, maar dan zonder omgekeerd hart en de sterren heraldisch rechts in plaats van links zoals in de andere drie wapens. Ook is de hoofdletter S niet gespiegeld. De links – rechts verwisseling is mogelijk ontstaan doordat de opdrachtgever het familiewapen heeft beschreven vanuit de aanschouwer gezien en de glazenier het heeft geïnterpreteerd als een heraldische beschrijving, waarbij het wapen beschreven wordt vanuit de schilddrager gezien. Ook zal hierdoor de spiegeling van de letter S zijn verdwenen. Het verdwijnen van het hart zal ik later in dit artikel trachten te verklaren. Overeenkomstig de wapens van adel en eigenerfden zijn ook in het wapen van Nieuwold de sterren van goud op blauw, waaruit we heraldische kennis van de glazenier en of opdrachtgever mogen veronderstellen. 

Afbeelding links: Het bovenste gedeelte van een gebrandschilderd raam met hierin het wapen van Ds. J.H. Niewold. De foto is gemaakt door Piet van der Velde te Warten en vanwege de achtergrond en brede raamstijlen aangepast door de auteur. 

Het wapen kan als volgt worden beschreven: I, in blauw drie gouden zes puntige sterren, geplaatst 2 – 1, waarvan de onderste ster iets groter is; II, in rood een zilveren hoofdletter S met schreef onder en boven. Het schild is gedekt door een fantasie-kroon van goud met op de hoofdband drie bladeren en twee parels. Als Schildhouders twee engelen die op naar beneden gerichte bazuinen blazen. In de volksmond wordt deze veel op zerken van eigenerfde boeren voorkomende fantasie-kroon, ook wel eigenerfde kroon genoemd.

Het vroegste voorbeeld van het wapen komt voor op de zerk van dominee Abel Henricus Nieuwold uit 1744 in de kerk van Jukwerd.  Het bevat een omgekeerd hart beladen met een gespiegelde hoofdletter S vergezeld van drie sterren. In de latere versies van het wapen verschijnt  er een deellijn tussen het hart en de drie sterren en verdwijnt het hart op een gebrandschilderd raam van de kerk van Wartena  (Friesland) ter nagedachtenis van Johannes Henricus Nieuwold in 1812 zelfs helemaal. Bij dit wapen zijn ook de drie sterren en de S van plaats verwisseld. Het is waarschijnlijk door de glazenier per abuis gespiegeld, Hierdoor is de S niet meer gespiegeld. Het wapen op de zerk van  Abelina Henrica Nieuwold (dochter van Abel Nieuwold) uit 1783 in de kerk van Stedum wijkt ook af. Hier heeft de S, die hier niet gespiegeld is, geen schreven maar de kop en staart van een slang.
Of het hart op de zerk van dominee Johannes Nieuwold ook beladen is geweest met een slang of letter S is helaas niet meer te achterhalen, maar vanwege het voorkomen van de S in de familiewapens van zijn broer en zoon lijkt een gespiegelde S met dchreven het meest waarschijnlijk. 

Afbeeldingen links: Een reconstructie van het afgehakte wapen van Johannes Henricus Nieuwold naar het voorbeeld van de zerk van zijn broer in de kerk van Jukwerd . Het hart op de zerk van broer Abel Nieuwold te Jukwerd. en het hart op de zerk van zijn nichtje Abelina in de kerk van Stedum 

Blazoenering: Gedeeld: I, een omgekeerd hart, beladen met een gespiegelde letter S met schreven; II, drie zes-puntige sterren, geplaatst 2 - 1. Het schild is gedekt door een fantasie-kroon met op de hoofdband drie bladeren en twee parels. 


Duiding van de symbolen

drie sterren

De drie zes-puntige sterren symboliseren de Goddelijke drie-eenheid. Twee in de hemel boven, de Vader en de Heilige Geest, en onder hier beneden op aarde, de Zoon. 

omgekeerd hart

Een omgekeerd hart is een oud (voorchristelijk) afweersymbool van het kwaad. In Zeeland dacht men de huizen tegen onheil zoals onweer te kunnen beschermen door in de nok van het dak op de makelaar een omgekeerd hart aan te brengen (zie afbeelding rechts). 

Ook op familiewapens is dit symbool zeer zeldzaam. Ik heb hiervan slechts twee voorbeelden kunnen vinden. In de Oude kerk te Amsterdam ligt op de Sint-Sebastiaanskapel een fragment van de zerk van Frans Jacopsz met een schild met omgekeerd hart, hangend aan een riem, nr. 29. Doordat twee zerken verder op nr. 31 Pieter Pietersz in 1540 werd begraven, zal het fragment uit dezelfde periode stammen. Bron: De Oude Kerk te Amsterdam, Bouwgeschiedenis en restauratie (2004), door: Herman Janse, blz. 340 en 341, http://www.dbnl.org/tekst/jans353oude01_01/jans353oude01_01_0036.php

In de Nieuwe Kerk te Delft ligt een grafzerk van Maria Gerritsdr. Camerling, overleden 17-06-1666 en Adriaan Hendriksz. Post overleden 30-07-1666 met hierop een familiewapen met twee eendjes met daaronder een omgekeerd hart. Bron: Genealogische en Heraldische Gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Zuid-Holland, door: Mr. P.C. Bloys van Treslong Prins, deel 1, 1922, blz.82.

Afbeelding links: Het tussen 1671 en 1621 gebouwde kasteel Marfontaine van Marguerite de Beaumont aan de Rue du Chateau even ten zuiden van Marfontaine in het noorden van Frankrijk. 

De muren van dit kasteel zijn rijkelijk voorzien van symbolen (metselaars tekens). Onder de daklijst is met grote letters de naam van de eigenares van het kasteel. aangebracht

Zo zou de afbeelding van een omgekeerd hart boven een een crucifix het einde van de echtelijke liefde tussen de eigenares van het kasttel Marguerite de Beaumont en haar echtgenoot Jacques Raoult de Fay d'Athies symboliseren (afbeelding links onder). Dit ten gevolge van het overlijden van Jacques. Op dezelfde muur (zie afbeelding rechts) zou hij dan zijn afgebeeld als een gestileerd mensfiguur met daaronder twee harten als symbool van zijn echtelijke liefde met Marguerite de Beaumont. Bron: Website Middeleeuwse metseltekens van Ben Veldstra, http://www.metseltekens.nl/FR/thie3.2.10.html


Naast een beschermende betekenis blijkt het omgekeerd hart ook een symbool van een afgebroken liefde te zijn die nog steeds levendig is zoals onderstaande voorbeelden laten zien.

Een modern voorbeeld van een omgekeerd hart is een hangertje waarin as van een gestorven dierbare kan worden gedragen. Eventueel met inscriptie. 

Afbeelding rechts: een goeden asdrager in de vorm van een traan met hierin als uitsparing een omgekeerd hart.  Bron: https://www.ashangertje.nl/

-

-

Ook het rvs beeld van de beeldhouwer Leo Perdon (afbeelding rechts) is een mooi voorbeeld. Het bestaat uit 2 beelden die aan de onderkant een omgekeerd hart vormen, elkaar kruisen en bovenaan weer samenkomen. In de sokkel kan een koker worden aangebracht waarin de as van een overledene kan worden geplaatst. Bron: http://kunstmarktplaats.nl/author/leo-perdon/

-

omgekeerde letter S

De omgekeerde letter S is moeilijker te verklaren vanwege het ontbreken van een verklaring en of oorsprong bij de zeldzame voorbeelden. Een verwijzing naar een naam in de familie is uitgesloten en een voorouder met een naam beginnende met een S komt niet voor.


Ondanks de 
hoge zeldzaamheid van letters in wapens heb ik hiervan toch nog enkele voorbeelden kunnen vinden. Het Noord Hollandse Laren had oorspronkelijk een gespiegelde hoofdletter S als stadswapen (afbeelding links). Het 200 jaar oude stadswapen waarvan de oorsprong en betekenis onbekend is, is later om onbekende reden een normale letter S geworden [8]. 

Ook het in 1926 ontworpen stadswapen van het Duitse Hassloch bevat een omgekeerde S (afbeelding links). In de beschrijving wordt het een dubbelhaak genoemd die afkomstig is van het Gerechts-zegel van Hassloch[9]. 

Hoewel geen wapen, bevat het zegel van de beroemde Nederlandse filosoof Baruch Spinoza 1632-1677 een omgekeerde op een slang lijkende letter S.

Afbeelding rechts: Lakafdruk van het zegel van Spinoza. Een bloem omringd door zijn initiale B D S van Benedictus de Spinoza en daaronder het woord CAUTE dat mogelijk verstandig betekend[10].

De S van Spinoza wordt om onbekende reden soms normaal en soms gespiegeld weergegeven. De gespiegelde versie van de stempel in rode zegellak lijkt mij het meest oorspronkelijk. Dat dit een foutje van de stempelsnijder zou kunnen zijn, lijkt mij niet erg waarschijnlijk. 

-


-

Genealogie Nieuwold


Generatie I

 

I    Hendrik Abels, zoon van Abel Richts en Eltjen Hendriks van Bolhuis, landbouwer, wonende te Nieuwolda (GR), overleden rond 1707.

getrouwt (h.c.) op vrijdag 13 maart 1691 te Nieuwolda (GR) (1) met de 20-jarige Aaltjen Fokkes, dochter van Fokko Tammes en Hille Lodewijks, gedoopt op donderdag 12 januari 1671 te Nieuwolda (GR). Hendrik trouwt (h.c.) op vrijdag 9 juli 1697 te Nieuwolda (GR) (2) met de 17-jarige Reentje Jans, dochter van Jan Jacobs en Wije Rotgers, gedoopt op zaterdag 18 oktober 1679 te Nieuwolda (GR), begraven op vrijdag 27 augustus 1745 aldaar, 65 jaar, 9 maanden en 29 dagen. Reentje was later gehuwd (2) (h.c. 13 september 1709) op zondag 24 november 1709 te Nieuwolda (GR) met Louwert Fokkes, zoon van Fokke Clasen en Metje Louwes, schipper, wonende te Nieuwolda (GR), gedoopt op zondag 16 maart 1684 te Midwolda (GR), overleden na woensdag 20 januari 1745, minstens 60 jaar, 9 maanden en 24 dagen. Getuigen voor hem bij zijn huwelijk als zijn neef en nicht, Claes Luitjens gehuwd met Etjen Jacobs en Sijpke Luitjens gehuwd met Claes Hendrix (Gruoninga 1978 blz.64) Op 8 febr. 1723 verkopen ze hun kofschip met ankers en touwen, zeil en treil aan Jan Kornellis Dick en Albert Kornellis (Pieter Jans Dick staat borg).

 
    
 Van Hendrik en Reentje zijn vijf kinderen bekend:

1   Abel Henricus Nieuwold, geboren in 1698 te Nieuwolda (GR), zie II-A.

2   Johannes Henricus Nieuwold, gedoopt op zondag 22 december 1700 te Nieuwolda (GR), zie II-B.

3   Beno Hendriks, gedoopt op donderdag 25 mei 1702 te Nieuwolda (GR), overleden voor zondag 18 november 1703, hoogstens 1 jaar, 5 maanden en 24 dagen.

4   Beno Hendriks, gedoopt op zondag 18 november 1703 te Nieuwolda (GR), overleden voor dinsdag 28 januari 1744, hoogstens 40 jaar, 2 maanden en 10 dagen.

5   Alegonda Henricus Nieuwold, geboren rond 1705, overleden voor dinsdag 28 januari 1744, hoogstens 39 jaar.

     

      Van Louwert Fokkes en Reentje zijn elf kinderen bekend. Zie voor hun nazaten http://members.home.nl/jp.de.groot/luitje.htm op deze site:

6    Frouke Louwerts, gedoopt op zondag 11 mei 1710 te Nieuwolda (GR), overleden voor vrijdag 27 augustus 1745, hoogstens 35 jaar, 3 maanden en 16 dagen.

7   Heere Louwerts, gedoopt op woensdag 2 september 1711 te Nieuwolda (GR), overleden voor vrijdag 27 augustus 1745, hoogstens 33 jaar, 11 maanden en 25 dagen.

8   Wije Louwertsgedoopt op zondag 14 augustus 1712 te Nieuwolda (GR), overleden voor oktober 1713, hoogstens 1 jaar, 1 maand en 17 dagen.

9   Wije Louwerts, gedoopt op zondag 22 oktober 1713 te Nieuwolda (GR), overleden voor oktober 1722, hoogstens 8 jaar, 11 maanden en 9 dagen.

10  Elijsabeth Louwerts Nieuwolt, gedoopt op zondag 27 januari 1715 te Nieuwolda (GR), overleden voor zondag 16 juli 1724, hoogstens 9 jaar, 5 maanden en 19 dagen.

11  Wije Louwerts, gedoopt op zondag 23 augustus 1716 te Nieuwolda (GR), overleden voor zondag 18 oktober 1722, hoogstens 6 jaar, 1 maand en 25 dagen.

12  Focco Louwerts Nieuwold, predikant en uitvinder, wonende te De Waal (NH) en te Odoorn (DR), geboren te Nieuwolda (GR), gedoopt op zondag 25 juli 1717 aldaar, overleden op donderdag 9 november 1780 te Odoorn (DR), begraven op donderdag 16 november 1780 aldaar in de kerk (middelste zerk onder het koor) (bron: Jos Niewold). Helaas zal de zerk (voor 1937) geruimd zijn, want tijdens het aanleggen van de vloerverwarming in 2012 zijn er geen graven of zerken meer gevonden (bron: Lex van Lonkhuijsen). Focco werd 63 jaar, 3 maanden en 15 dagen.

Op 6 augustus 1737 werd Focko Louwerts Niewoldt, Oldamtinus, Phil, ingeschreven als student aan de universiteit van Groningen. Hij werd op 8 mei 1746 predikant te de Waal op het eiland Texel tot 20 september 1761, waarna hij predikant werd in Odoorn tot zijn overlijden in 1780 Hij was zeer inventief en werd bekend door het uitvinden van een driewieler dat met de voeten werd voortbewogen, waarmee hij van Odoorn naar Exlo en Valthe reed. Ook verbeterde hij de Drentse spinnewiel en maakte eveneens staartklokken. Focco trouwt rond 1742 op ongeveer 25-jarige leeftijd met de ongeveer 26-jarige Anna ten Oever, dochter van Wilhelmus ten Oever en Anna Mezeroy. Anna is geboren op vrijdag 30 oktober 1716 te Roden (DR), overleden op woensdag 25 maart 1807 te Echteler (DEU) Op den Huize Echteler. Anna werd 90 jaar, 4 maanden en 23 dagen.

13  Jakob Louwerts, gedoopt op vrijdag 17 maart 1719 te Nieuwolda (GR), overleden voor oktober 1720, hoogstens 1 jaar, 6 maanden en 14 dagen.

14  Jakob Louwertsgedoopt op zondag 13 oktober 1720 te Nieuwolda (GR), overleden voor vrijdag 27 augustus 1745, hoogstens 24 jaar, 10 maanden en 14 dagen.

15  Wije Louwerts Nieuwolt, gedoopt op zondag 18 oktober 1722 te Nieuwolda (GR), begraven op dinsdag 28 januari 1744 aldaar, 21 jaar, 3 maanden en 10 dagen.

16  Lizabeth Louwerts Niewold, gedoopt op zondag 16 juli 1724 te Nieuwolda (GR), overleden na 1785, minstens 61 jaar, 5 maanden en 15 dagen, trouwt (h.c. 13 okt.) op zondag 14 oktober 1742 te Midwolda (GR) op 18-jarige leeftijd met de 21-jarige Johan van Buizen ook genaamd van Buiren, zoon van Jacobus van Buisen en Anna Margrieta van Colenbergh, advocaat, wonende te Beerta (GR) en te Wedde (GR), gedoopt op zondag 27 oktober 1720 te Groningen (GR), begraven op donderdag 12 maart 1767 te Wedde (GR), 46 jaar, 4 maanden en 13 dagen.

 
Generatie II

 II-A    Abel Henricus Nieuwold, zoon van Hendrik Abels (I) en Reentje Jans, predikant en landeigenaar, wonende te Woltzeten (Ostfr.) en te Jukwerd (GR), geboren in 1698 te Nieuwolda (GR), overleden op dinsdag 16 juni 1744 te Jukwerd (GR), begraven aldaar in de kerk. Abel werd 46 jaar.

Hij bezat land in Nieuwolda. Wapen: Rechts: Gedeeld, doch de deellijn ontbreekt: I, een omgekeerd hart, beladen met een omgekeerde letter S; II, drie sterren. Links: In een gekuipte tobbe op drie poten, temidden van veel blaadjes, drie korenbloemen, van ter zijde, aan bladerloze stengels (Gron.ged.w.h.2063).

Abel trouwt op zondag 17 januari 1723 te Beerta (GR) op 25-jarige leeftijd (1) met de ongeveer 27-jarige Aagtje Jans, dochter van Jan Pieters en Aefke Claessens, geboren rond 1696 te Ulsda (GR), overleden voor 1740, hoogstens 44 jaar.

 
     Van Abel en Aagtje is een kind bekend:

 1  Reentje Abels Nieuwold, geboren te Ulsda (GR), gedoopt op zondag 10 oktober 1723 te Beerta (GR), overleden in december 1784, 61 jaar en 2 maanden.

Reentje gaat in ondertrouw (kerk) op zondag 17 januari 1745 te Nieuwolda (GR), trouwt (h.c. Nieuwolda 20 januari) op zondag 14 februari 1745 te Roderwolde (DR) op 21-jarige leeftijd met de 24-jarige Henricus Warendorp, zoon van Pieter Warendorp en Alegonda Ringels,  predikant, wonende te Roderwolde (DR), te Oosterend (NH) en te Leens (GR), gedoopt op vrijdag 29 november 1720 te Groningen (GR), overleden op maandag 12 januari 1784 te Leens (GR), 63 jaar, 1 maand en 14 dagen.

 
Abel trouwt op zondag 20 maart 1740 te Groningen (GR) op 42-jarige leeftijd (2) met de 33-jarige
Catharina Ringels ook genaamd Trijntje, dochter van Willem Ringels en Derkje Alberts Hanekamp, gedoopt op vrijdag 27 augustus 1706 te Groningen (GR), overleden op zaterdag 17 december 1746 aldaar. Catharina werd 40 jaar, 3 maanden en 20 dagen.

 
      Van Abel en Catharina zijn twee kinderen bekend:

 2  Alegonda Nieuwold, geboren op dinsdag 7 augustus 1742 te Woltzeten (Ostfr.), overleden op zondag 25 januari 1807 te Groningen (GR), 64 jaar, 5 maanden en 18 dagen.

Alegonda trouwt op dinsdag 7 augustus 1764 te Garsthuizen (GR) op 22-jarige leeftijd met de 36-jarige Arnoldus Oudeman ook genaamd Arent Wolters, zoon van Nicolaas Oudeman en Everdina Arents, predikant, wonende te Garsthuizen (GR) en te Stedum (GR), gedoopt op woensdag 12 november 1727 te Appingedam (GR) als Arent Wolters, overleden op dinsdag 20 mei 1800 te Stedum (GR) 72 jaar, 6 maanden en 8 dagen. Arnoldus was eerder gehuwd (1) met N.N..

 3  Abelina Henrica Nieuwold, gedoopt op zondag 1 november 1744 te Jukwerd (GR), overleden op dinsdag 2 september 1783 te Stedum (GR), begraven aldaar in de kerk, 38 jaar, 10 maanden en 1 dag.

Wapen op haar grafzerk in de kerk van Stedum (Gr.ged.wh. 3549): Gedeeld: I een omgekeerd hart, beladen met een in de vorm van een letter S klimmende slang; II drie sterren.

 

 II-B     Johannes Henricus Nieuwold, zoon van Hendrik Abels (I) en Reentje Jans, predikant en landeigenaar, wonende te Gerkesklooster (FR), te Ten Boer (GR) en te Hoogezand (GR), gedoopt op zondag 22 december 1700 te Nieuwolda (GR), overleden op dinsdag 28 juni 1757 te Hoogezand (GR), begraven aldaar in de kerk, 56 jaar, 5 maanden en 26 dagen.

Hij bezat land in Nieuwolda. Zijn grafzerk bevind zich links onder de preekstoel in de Damkerk (schuurkerk) van Hoogezand. De zerk is in augustus 1980 onder een laag beton terug gevonden. In "Groninger gedenkwaardigheden"van 1977 staat het op blz. 381 nr. [1980] met de vermelding dat het niet meer aanwezig is als volgt beschreven: Iohannes Henricus Nieuwoldt, natus A 1700, 27 Decemb., in Deo requievit A 1757, d. 28 Iun., postquam Ecclesiam Christi parisset 9 annos in Gerkesklooster, 12 in Ten Boer & 7 in Hoogezand. Deez'leeraars stoflyk deel rust onder deze zerk / Zyn zaalge ziel by God na moeit'en stryt in 't perk / Hy was een boet bazuin, een Evangeli tolk / Van God, geleert na 't hert te spreken van zyn volk / Een zeldzaam Ligt, wel ongezien by die in schyn / Maar hooggeschat by hen, die waarlyk christ en zyn. Er staat niets over het weggehakte familiewapen waarvan de eigerfdenkroon en de deellijn onbeschadigd zijn gebleven. Aan de beschadigingen op het schild zijn de plaats en vorm van de afgehakte symbolen nog duidelijk zichtbaar. Zelfs zijn nog enkele punten van de sterren te zien. Hierdoor is het wapen redelijk als volgt te reconstrueren. Gedeeld: I, een omgekeerd hart; II, drie zes-puntige sterren, geplaatst 2 - 1. Mogelijk is het hart beladen met een hoofdleter S of S vormige naar boven gerichte slang.

 

Johannes trouwt op dinsdag 10 oktober 1730 te Zuidlaren (DR) op 29-jarige leeftijd met de 24-jarige Titia Jansonius, dochter van Johannes Jansonius en Titia Meints. Titia, wonende te Zuidlaren (DR) en te Gerkesklooster (FR), geboren op zaterdag 12 juni 1706 te Siddeburen (GR), overleden op zaterdag 26 januari 1782 te Warga (FR), 75 jaar, 7 maanden en 14 dagen.

 
      Van Johannes en Titia zijn zeven kinderen bekend:

1   Riena Nieuwold, gedoopt op zondag 9 december 1731 te Gerkesklooster (FR).

2   Johannes Henricus Nieuwold, gedoopt op zondag 15 februari 1733 te Gerkesklooster (FR), overleden voor zondag 17 november 1737, 4 jaar, 9 maanden en 2 dagen.

3   Titia Nieuwold, wonende te Oldeboorn (FR), te Warga (FR), te Leeuwarden (FR) en te Groningen (GR), gedoopt op zondag 18 juli 1734 te Gerkesklooster (FR), overleden voor zondag 9 oktober 1740, hoogstens 6 jaar, 2 maanden en 21 dagen.

4   Geertruida Nieuwold, wonende te Hardegarijp (FR), te Rijperkerk (FR) en te Groningen (GR), gedoopt op zondag 16 oktober 1735 te Gerkesklooster (FR), overleden op maandag 7 juli 1800 te Groningen (GR), 64 jaar, 8 maanden en 21 dagen.

Geertruida gaat in ondertrouw op dinsdag 29 juli 1783 te Leeuwarden (FR), trouwt op zondag 24 augustus 1783 te Groningen (GR) op 47-jarige leeftijd met de 48-jarige Abraham Groenewolt, zoon van Lourens Groenewolt en Hillegonda Rensema. Abraham, boekverkoper en boekdrukker, wonende te Groningen (GR), is afkomstig uit aldaar, gedoopt op vrijdag 14 januari 1735 aldaar, overleden op dinsdag 23 januari 1816 aldaar, 81 jaar en 9 dagen. Abraham was eerder gehuwd (1) ondertrouw op vrijdag 23 december 1768 te Groningen (GR) met Maria.Maria van Buisen, dochter van Jacobus van Buisen en Anna Margrieta van Colenbergh, afkomstig uit Groningen (GR), gedoopt op zondag 2 april 1741 aldaar, overleden op zaterdag 13 oktober 1781 aldaar, 40 jaar, 6 maanden en 11 dagen.

5   Johannes Henricus Nieuwold, predikant, schoolopziener en uitvinder, wonende te Rouveen (OV), te Utrecht (UT), te Heumen (GD), te Oldeboorn (FR) en te Warga (FR), geboren op zondag 17 november 1737 te Gerkesklooster (FR), overleden op dinsdag 30 juni 1812 te Warga (FR), 74 jaar, 7 maanden en 13 dagen.

Hij was een bekende onderwijshervormer en kinderboekenschrijver. Hij hield zich naast het onderwijs ook bezig met uitvindingen en verbeteringen in de landbouw. In de Grote kerk van Leewarden is ter ere van hem een monument opgericht, en in Warga is er een straat en school naar hem genoemd. Zie ook het boek "Herinneringen aan J.H. Nieuwold" door: H.W.C.A. Visser, Sneek 1814, uitgever: F.W.V.B. Smallenburg.

In de kerk van kerk van Wartena in de gemeente Leeuwarden is in een gebrandschilderd raam een familiewapen van de predikant, schoolopziener en uitvinder Johannes Henricus Nieuwold 1737-1812 aangebracht. Het is een gedeeld wapen: I, in blauw drie gouden zes puntige sterren, geplaatst 2 - 1, waarvan de onderste ster iets groter is; II, in rood een zilveren hoofdletter S met schreef. Het schild is gedekt door een eigenerfdenkroon van goud met op de hoofdband drie bladeren en twee parels. Als Schildhouders twee engelen die op  naar beneden gerichte bazuinen blazen.

In de Groninger courant van 7 juli 1812 staat het volgende bericht: Na een bedlegering van drie dagen overleed zeer zacht op den avond van den 30 juni jl., de wel eerw. zeer geleerde Heer Johannes Henricus Nieuwold, predikant bij de hervormden te Warga, Warstiens en Wartena, en schoolopziener in het 6e distrikt van het departement Vriesland. Hij berijkte den gezegenden ouderdom van 74 jaren en 7 maanden. Zijn leven was der Godsvrucht en mensenliefde, welke hij predikte, geheel toegewijd met een zeldzame en geheel oorspronkelijke geest begaafd, was zijn ijver tot bevordering van ware verlichting en verbetering  onbegrensd en belangeloos en zijn verdiensten waren, vooral ten aanzien van het eerste onderwijs der lieve jeugd, geheel eenig; zo dat hij voorzeker bij elk, die in zijn diep denkenden geest kon indalen, in zegenende nagedachtenis blijven zal. Langs deze gewone weg geef ik van dit smartelijk overlijden mijns geliefde oom kennis aan vrienden en bekenden. B. Nieuwold, Warga, den 2 juli 1812, predikant te Zuidbroek en Muntendam.

6   Titia Nieuwold, gedoopt op zondag 9 oktober 1740 te Ten Boer (GR), overleden op dinsdag 4 december 1792 te Groningen (GR), 52 jaar, 1 maand en 25 dagen.

7   Hendrik Abels Nieuwold, geboren op woensdag 12 december 1742 te Ten Boer (GR), gedoopt op zondag 16 december 1742 aldaar, zie III.

 
Generatie III

 

III      Hendrik Abels Nieuwold, zoon van Johannes Henricus Nieuwold (II-B) en Titia Jansonius, predikant, wonende te Lippenhuizen (FR), te Hardegarijp (FR) en te Leeuwarden (FR), geboren op woensdag 12 december 1742 te Ten Boer (GR), gedoopt op zondag 16 december 1742 aldaar, overleden op zaterdag 11 januari 1783 te Leeuwarden (FR), begraven op woensdag 15 januari 1783 aldaar, 40 jaar en 30 dagen.

Hendrik trouwt op maandag 20 december 1779 te Groningen (GR) op 37-jarige leeftijd met de 19-jarige Catharina Smit, dochter van Benjamin Smit en Anna Smith, gedoopt op zondag 9 maart 1760 te Groningen (GR), overleden op zaterdag 7 maart 1840 te Leeuwarden (FR), 79 jaar, 11 maanden en 27 dagen. Catharina was later gehuwd (2) op zaterdag 29 mei 1784 te Groningen (GR) met Hermanus.  Hermanus Kijff, zoon van Hindrik Kijff en Geertruida Hofman, lakenkoopman, wonende te Groningen (GR), gedoopt op dinsdag 20 mei 1749 aldaar, overleden op dinsdag 18 maart 1817 aldaar, 67 jaar, 9 maanden en 26 dagen.  Hermanus was eerder gehuwd (1) (h.c.) op donderdag 26 februari 1778 te Groningen (GR) met Janke Luppes, dochter van Arnoldus Luppus en Luirtske Altena, gedoopt op dinsdag 26 september 1758 te Groningen (GR).

 
      Van Hendrik en Catharina zijn twee kinderen bekend:

1   Johannes Henricus Nieuwold, gedoopt op woensdag 18 oktober 1780 te Leeuwarden (FR).

2   Benjamin Nieuwold, geboren op woensdag 19 juni 1782 te Leeuwarden (FR), zie IV.

 

Generatie IV

 

IV   Benjamin Nieuwold, zoon van Hendrik Abels Nieuwold (III) en Catharina Smit, predikant, wonende te Lutjegast (GR), te Zuidbroek (GR) en te Leeuwarden (FR), geboren op woensdag 19 juni 1782 aldaar, overleden op zaterdag 1 februari 1851 aldaar, benoemd tot ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw, 68 jaar, 7 maanden en 13 dagen.

Hij was in de jaren 1820, 1830 en 1840 vice-president en president van de Algemene Synode der Nederlands Hervormde Kerk. Benjamin trouwt op maandag 11 juli 1808 te Zutphen (GD) op 26-jarige leeftijd met de 19-jarige Maria Jacoba Lulofs, dochter van Johan Lulofs en Constantia Wilhelmina Drijfhout, geboren op dinsdag 3 maart 1789 te Zutphen (GD), overleden op zondag 27 november 1870 te Leeuwarden (FR), 81 jaar, 8 maanden en 24 dagen.

 
     Van Benjamin en Maria zijn vijf kinderen bekend:

1   Catharina Nieuwold, geboren op woensdag 3 mei 1809 te Zuidbroek (GR), gedoopt op zondag 28 mei 1809 aldaar, overleden op woensdag 7 januari 1857 te Amsterdam (NH), 47 jaar, 8 maanden en 4 dagen.

Catharina trouwt op woensdag 26 oktober 1836 te Leeuwarden (FR) op 27-jarige leeftijd met de 30-jarige Jaques Henri de Dompierre de Chaufepie, zoon van George Samuel de Chaufepie en Marie Jeanne Sevenbergen, predikant, wonende te Leeuwarden (FR), te 's-Gravenhage (ZH), te Amsterdam (NH) en te Leiden (ZH), geboren in 1806 te Delft (ZH), overleden op vrijdag 9 december 1864 te Leiden (ZH), 58 jaar. Jaques was later gehuwd (2) op woensdag 2 mei 1860 te 's-Gravenhage (ZH) met Marie Ferrand, dochter van Jean Henri Ferrand en Elisabeth Geertruida Verkouteren, wonende te 's-Gravenhage (ZH), geboren op dinsdag 30 maart 1824 te Goes (ZL), overleden in december 1902 te 's-Gravenhage (ZH), 78 jaar en 9 maanden.

 2   Constantina Wilhelmina Nieuwold, geboren op dinsdag 19 maart 1811 te Zuidbroek (GR), gedoopt op zondag 21 april 1811 aldaar, overleden op zaterdag 11 februari 1888 te Velp (GD), 76 jaar, 10 maanden en 23 dagen.

3   Hendrik Abel Nieuwold, predikant, wonende te Jelsum (FR), geboren op dinsdag 2 april 1816 te Zuidbroek (GR), overleden op zaterdag 8 oktober 1892 te Wormen (GD), 76 jaar, 6 maanden en 6 dagen.

In zijn preek op Pasen 1874 beleed hij op de Jelsumer kansel openlijk zijn geloof in spiritisme en was daarmee de eerste predikant in Nederland die hiervan op deze wijze openlijk durfde te getuigen. Hij hield seances met o.a. zijn Leeuwarder collega S.K. Thoden van Velzen. Hendrik trouwt op woensdag 2 juli 1890 te Apeldoorn (GD) op 74-jarige leeftijd met de 47-jarige Emilia Frederica Jutting, dochter van Theodurus Jutting en Bastiana Elisabeth van Gogh, geboren op woensdag 17 mei 1843 te Batavia (IDN), overleden op woensdag 24 februari 1897 te Wormen (GD), 53 jaar, 9 maanden en 7 dagen.

 4   Francoise Charlotte Amilia Nieuwold, geboren op maandag 5 april 1819 te Zuidbroek (GR), overleden op maandag 17 mei 1819 aldaar, 1 maand en 12 dagen.

 5   Francina Charlotte Amelia Nieuwold, geboren op dinsdag 3 januari 1826 te Leeuwarden (FR), overleden op maandag 14 december 1896 te Velp (GD), 70 jaar, 11 maanden en 11 dagen.

 


Bronnen

[1] Groninger gedenkwaardigheden, 1977, A. Pathuis, nr.1980, blz. 381 

[2] Groninger gedenkwaardigheden, 1977, A. Pathuis, nr. 2063, blz. 393 

[3] Foto grafzerk dominee Nieuwold te Jukwerd is gemaakt door Rieks Pepping 

[4] Groninger gedenkwaardigheden, 1977, A. Pathuis, nr. 3549, blz. 645 

[5] Informatie Stichting Historie Stedum, Klaas Pilon 

[6] Genealogie Nieuwold, Starke, de Groot, Veltman en Kamminga,  http://members.home.nl/jp.de.groot/luitje.htm

       Herinneringen aan J.H. Nieuwold, door: H.W.C.A. Visser, Sneek 1814 

[7] Website van de Hervormde Gemeente Wartengahe Warten Wergea Warstiens  http://www.wartengahe.nl/kerkgebouw%20warten.html 

[8] Website Heraldry of the world: http://www.ngw.nl/heraldrywiki/index.php?title=Laren_%28NH%29

[9] WikipediA: http://de.wikipedia.org/wiki/Ha%C3%9Floch

[10] Weblog over Spinoza: http://blog.despinoza.nl/log/spinozas-zegel-met-caute.html

  • Home
  •